Ману андешаҳоям

Гўиё мо дигар мушкилие надорем, ҳама корамон ба сомон расидаст ва акнун бояд сари ҳарф бозсозӣ ва навигарӣ кунем. Ё, баракс, гўиё мо ба чӣ навигарие оғоз карданием ва аввал бояд алифборо иваз кунем, ё тағйироте ба он ворид созем, то ҳеч не навигарие карда бошем. Ана, баъд, дар дигар соҳаҳо ҳам навигарӣ кардан тавонем.

Ҳайрон мешавам. Олимонамон (агар онҳоро олим гуфтан мумкин бошад, чун аксарашон мавқеи вергулро дар ин ё он асар мавзўи рисолаашон қарор додаанд, ҳол он ки хати ниёкони мо вергул надошт) аз бекорӣ (ва ё шояд аз беқудратӣ, зеро қудраташон танҳо ба ҳамин мерасад) мавзўи баҳси наве пайдо кардаанд, ки мўҳтавояш иваз намудани алифбо ва ё тағйирот илова кардан ба он аст. Шояд ба ин зарурат бошад, аммо заруратҳои зуруртаре дорем, ки аввал онҳоро бояд ба тартиб орем. Барои мисол, аввал бояд бо ҳамин ҳарфи соддае, ки аксар онро бо осонтарин роҳ аз худ мекунанду бефаҳмтарин талаба бо заҳмати андаки устод хонанда мешавад, кор гирем, сару рўямонро ғундорем, муҳоҷиронамонро босаводтар кунем, вазиронамонро бехатонавис кунем, лавҳаву овезаҳоро ба грамматикаи забон (ин боз як дарди ҳаринаи дигар аст, ки мурдадард дораду на касро ба ҷон меорад ва на мемонад, ки ба роҳат гардем. Чунки ҳар кас грамматикаи худро дорад. Ҳар рўзнома, ҳар чопхона, ҳар нашриёт, ҳар нависанда, ҳар қаламбадаст, ҳар мунаққид грамматикаи худро дорад. Ва ҳар кас бо грамматикаи худ худро дуруст мепиндорад) мувофиқ кунем.

Ҳарфҳоро аз алифбо берун мекунем (манзур йотбарсарҳо) ва барои қ, ҳ ва ҷ (чаро ў, ӣ ва ғ аз назар дур монда бошанд?) аломатҳои нав муайян мекунем. Ин пешниҳоди забоншиноси тоҷик (куҷои забонро мешинохта бошанд?) аст. Аввалин фикре, ки ба сари ман омад, ин буд, ки аз бекорӣ ба чунин амал даст задаанд. Вагарна, ҳоҷат ба чунин амал нест, чун ҳамаи ин ҳарфҳо барои мо бегонаанд, пас чӣ фарқ дорад, ки бо кадом аломат навишта мешаванд?! Ҳарфи арабиасоси мо ҳам овозҳое дошт, ки дар забони арабӣ аломат надоштанд, забондонҳо барои ҳафри «п» «бо»-и порсӣ ихтироъ накарданд, балки ба ҳамон як нуқтаи «бе» ду нуқтаи дигар изофа карданду онро «бо»-и порсӣ, яъне «пе» гуфтанд. Ин ҳам мисли он аст, ки ба ҳарфи «к» як думча илова карданду «қ» гуфтанд.

Тарафи дигари масъала ин аст, ки (иваз кардани ҳуҷҷатҳоро ба назар намегирем ва ба он чӣ қадар пулу маблағ сарф шуданашро ҳам) мо барин бесаводоне, ки «қ»-ро ҳамчун «к»-и думчадор мешиносем, зарурат пеш меояд, ки дар вақти хондан ба ёд орем, ки ин аломати нав «қ» аст ва ё «ҷ». Ин мушкилии ман аст, ки мегўям, вагарна ҳамон иваз кардани ҳуҷҷатҳо ҳам ба ҷайби ман осори нохуби худро мегузорад, чунки маблағи он аздусар аз ҳисоби буҷет, ки ман ҳам чун шаҳрванди ин кишвар ба он саҳм дорам, пардохт мешавад.

Хулоса, гап бисёр, аммо каси гапшунав кам. Ҳама ду поро ба як мўза халонда, исбот карданӣ мешаванд, ки дурустанд, аммо аз ин ҳоли мо барин одамони қаторӣ беҳ намешавад. Ба ҷойи чунин навигарӣ як бор ба овезаҳои ин шаҳр (Душанбе) нигаред, «олимон»-и мўҳтарам! Баъзан саргаранг чӣ, дилбеҳузаркунада ҳам ҳастанд. Бемуҳобот мегўям. Ҳоло дар даст далели арзандае надорам, аммо сари роҳи коргоҳ ба рекламае бархўрдам, ки тамоман чӣ буданашро нафаҳмидам:

Шояд усто донад, чун вай онро интихоб кардааст, аммо кадом усто? Устои чўб, устои сартарош, ё устои хатна? «Таъмингари устувории дарозмуддат» (бе хато, офарин!), яъне чӣ? Кӣ аз ҳамин ибора чӣ фаҳмид? Албатта, ҳар кас барои худ ҳар чизе мебардорад. Агар устои чўб аст, пас шояд устувории дарозмуддати рангу сифати чўбро таъмин мекунад, гуфтааст? Агар сартарош аст, пас устувории дарозмуддати ҷило ва ранги мўйи сарро дар назар дорад? Устои сеюм устувории дарозмуддати чиро реклама кардааст, ба ҳама маълум!

Шарҳи ин реклама мисли руҷўи лирикӣ, ҳазле буд, то шумо хонандагон саратонро ба гуфтаҳои олимони забоншиносамон барои иваз кардани алифбо гаранг накунеду аз пайи таъмини майишати рўзгоратон шавед, чун, барои мисол, доллар дар ҳама ҷо доллар аст!